Bronmateriaal, hoe betrouwbaar is het?

Wat is de waarde van een genealogische bron. En waarom is de ene bron meer waard dan de andere.

Dit artikeltje is voor een groot deel gebaseerd op een webinar gegeven door Carol Baxter op de website familytreewebinars.com.

Ze baseert zich op haar beurt sterk op zaken die eerder opgezet zijn door Elisabeth Shown Mills en Thomas W. Jones. 
Hier heeft ze echter haar eigen zaken aan toegevoegd, waardoor het allemaal volgens mij een stuk beter te begrijpen is.

Allereerst voor de duidelijkheid, om de waarde van een aanwijzing uit een bron te bepalen, zijn er een drietal zaken die we dienen te onderzoeken:

1. Het type bron
2. De betrouwbaarheid van de informatie
3. Een directe of indirecte aanwijzing.

Dit zijn ook de drie onderdelen die ik apart zal behandelen.Wat zijn bronnen? Bronnen zijn alle entiteiten waar wij als genealogen onze informatie vandaan kunnen halen. Zonder bronnen geen genealogie! Ook mensen die bronnen niet vermelden maken gebruik van bronnen! Ergens hebben ze hun informatie vandaan gehaald. Al heb ik soms het idee dat de bron een dikke duim was, waar veel uitgezogen kan worden!

De waarde van bronnen

George Orwell zei het al in “Animal Farm”: "All animals are equal, but some animals are more equal than others.".

En, hetzelfde geldt helaas ook voor bronnen… Als alle bronnen gelijk waren hadden we als genealogen een veel makkelijker leven! Alhoewel…. wat als ze mekaar tegenspreken!!!
 

Wie enigszins serieus met genealogie bezig is, weet het… Ga terug naar de bron! 
Dus noten en bronvermeldingen zijn ontzettend belangrijk. We willen tenslotte de feiten registreren, en eventueel publiceren. Waren we een historische roman aan het schrijven, dan zou het allemaal niet zoveel uitmaken, al moet het dan zelfs enigszins geloofwaardig blijven. Maar in een genealogie of familiegeschiedenis willen we zo dicht mogelijk komen bij de werkelijkheid van het leven van mensen die er meestal niet meer zijn. We willen relaties en gebeurtenissen uit het verleden zo goed mogelijk “reconstrueren”. En hoe kunnen we aan die gegevens komen? Daarvoor beschikken we over talloze bronnen. Denk maar aan originele documenten of scans, maar ook aan grafstenen, transcripties, vertalingen, stambomen gepubliceerd op internet, websites, documentaires, interviews etc. etc. De lijst is vrijwel oneindig, en iedereen zal daar nog wel het een en ander aan toe kunnen voegen.

Soms spreken bronnen elkaar tegen…. Op de geboorteakte staat dit, maar op de overlijdensakte of grafsteen staat dat…

Hoe kunnen we ons een weg banen door dit bos van mogelijkheden?

Carol Baxter, een genealoge uit Australië heeft daar zelfs een boek over geschreven.

Recent zag ik van haar een presentatie op Legacy Family Tree Webinars, waarin ze een en ander haarfijn uitlegde. Een aanrader!

Hier een overzicht van de indeling die we kunnen maken voor de indeling van onze bronnen.

Allereerst is er de scheiding primaire bron / secundaire bron. 
Primaire bronnen zijn bronnen die ontstaan zijn tijdens of vlak na een gebeurtenis in het leven van onze voorouders. Dit kunnen allerlei documenten zijn. Bijvoorbeeld doop-, huwelijks- en begraafregisters. Akten uit de burgerlijke stand. Notariële akten die voor onze voorouders aangemaakt zijn. Maar ook, foto’s die genomen op een feest enz. enz. Overal laten we als mens direct sporen achter.
Deze primaire bronnen kunnen we nog opdelen in ‘origineel’ en ‘afgeleid’.
Originele primaire bronnen kunnen dan weer opgedeeld worden in “eerste generatie” en “facsimile”. Misschien denk je dat dit een onzinnige opsplitsing is, maar dat is het toch eigenlijk niet. Bij een facsimile kan de context verdwenen zijn. De volgorde van de documenten is misschien anders, men is pagina’s vergeten te scannen, of de scan is niet heel duidelijk, waardoor we iets misschien wel fout lezen/interpreteren. 
Verder kunnen we onder primaire bronnen nog zaken scharen die we afgeleiden zouden kunnen noemen. Deze zijn direct afgeleid van een primaire bron. 1 op 1. 
Dat kunnen dan transcripties of samenvattingen/extracten zijn.

Secundaire bronnen zijn bewerkingen. Dit zijn bronnen,waarbij iemand anders naar we mogen hopen, primaire bronnen gebruikt heeft, deze geïnterpreteerd, en er een samenvatting of nieuw document van gemaakt heeft. Als het goed is, wordt in deze secundaire bronnen verwezen via bronverwijzingen naar primaire bronnen. Deze secundaire bronnen zouden we nog op kunnen splitsen in ‘traditioneel’ en ‘nieuwe media’. Ik wil niet beweren dat traditionele bronnen altijd beter zijn dan de nieuwe media, maar vaak is daar wel meer aandacht aan besteed.

Men denkt vaak dat publiceren in een boek of tijdschrift voor de eeuwigheid is… en op internet is snel iets neergezet. Maar zoals we allen wel weten, wat je op internet zet staat daar ook ‘voor eeuwig’. Probeer maar eens iets ervan af te halen… Het origineel gaat vaak nog wel, maar de gekopieerde afleidingen kun je vergeten. (Zie de vele stambomen op websites als myheritage en ‘genealogie online´.)

Nu, wat hebben we hieraan?
Onze bron dient zich zo ver mogelijk aan de linkerkant in de afbeelding te bevinden. We proberen zo dicht mogelijk bij, of in het groene gebied te komen. Het gebied helemaal aan de rechterkant zou eigenlijk rood gekleurd moeten zijn… Het kan een aanwijzing zijn waar verder te kijken, maar in principe ook niet meer dan dat.
Hebben we bijvoorbeeld een doopdatum uit 2 verschillende bronnen? Dan heeft de datum het meest naar links in het schema de voorkeur.
Het volgende artikeltje zal gaan over de informatie die we binnen een bron kunnen vinden!  

Gebruikte literatuur:
 

1. Baxter, Carol, Help! historical and genealogical truth: how do I separate fact from fiction?, Carol Baxter, St Ives, N.S.W., 2015. ISBN 978-0-9807046-2-4.

2. Baxter, Carol, Help! How do I separate genealogical fact from fiction?, Legacy Family Tree Webinars: https://familytreewebinars.com/webinar/help-how-do-i-separate-genealogical-fact-from-fiction/, (geraadpleegd 13 november 2023).

3. Jones, Thomas W., Mastering genealogical proof, Special publications of the National Genealogical Society, National Genealogical Society, , Arlington, VA, 2013. ISBN 978-1-935815-07-5.

4. Orwell, George, Animal Farm: a fairy story, Secker & Warburg, , London, 1945.

5. Mills, Elizabeth Shown, Fundamentals of evidence analyses. In: Evidence explained: citing history sources from artifacts to cyberspace; Genealogical Publishing Company, , Baltimore, Md, 2008; pp. 13-38 ISBN 978-0-8063-1781-6.